Lễ hội đâm Trâu được người Bana sinh sống tại tỉnh Đắk Lắk gọi là x’trăng, là một lễ hội tế thần linh, ăn mừng chiến thắng, mừng mùa màng bội thu, mừng lễ hội mùa xuân hay mừng các sự kiện trọng đại trong năm. Tùy theo hoàn cảnh ở từng địa phương mà bà con tổ chức lễ đâm trâu.
Lễ đâm Trâu thường được tổ chức vào khoảng thời gian từ tháng Chạp cho đến tháng Ba âm lịch năm sau. Đó là khi mùa màng thu hoạch xong, thóc đã được đưa vào bồ, các gia đình được nghỉ ngơi. Người Bana tổ chức Lễ hội đâm Trâu để tạ ơn thần linh, đón mừng năm mới, cầu mong sức khỏe cho mọi người và cầu chúc cho một năm mới mùa màng tươi tốt. Đây là một lễ hội lớn, linh thiêng đối với người Bana. Nó còn được gọi là “Lễ hiến sinh”, phải trải qua nhiều nghi lễ nhỏ với nhiều hình thức như: lễ cúng thần linh, nghi lễ uống rượu cần, diễn tấu cồng chiêng và có bài “khóc trâu”.
Lễ đâm Trâu thường diễn ra trong ba ngày đêm, nhưng người Bana phải chuẩn bị hàng tháng trời trước đó. Những người đàn ông khỏe mạnh trong buôn được cử vào rừng chọn những cây gỗ Pơlang thẳng, đẹp nhất để làm cột Gưn, chọn những cây mây vàng bóng, bện thành sợi dây vững chắc để buộc trâu trong ngày lễ.
Thường thì lễ đâm Trâu tế Giàng (Thần linh) được tổ chức vào sáng sớm, lúc mặt trời vừa lên. Dân làng chọn một con trâu khỏe mạnh làm vật hiến sinh, con trâu này được coi như vị sứ giả chuyển lời cầu khấn, ý nguyện của bà con tới các vị thần. Vào ngày lễ, trâu được đưa đi tắm rửa sạch sẽ và cho ăn uống no nê rồi đem buộc bằng dây mây vào cột Gưn mà người Bana gọi là gưng sakapô. Đây là một cây cột gỗ cao hơn 5m, được trang trí hoa văn, hoa rừng và cờ rất đẹp. Trên đỉnh cột thường đặt một biểu trưng hình chim Phượng hoàng bằng gỗ. Khi con trâu được cột vào Gưn, làng cử đại diện gồm: già làng, thanh niên nam, nữ, trẻ nhỏ dắt trâu đi vòng quanh cột vừa đi vừa nói những điều tốt đẹp. Đây cũng là lúc bà con trong buôn tập trung lại và những nghi thức của buổi lễ bắt đầu.
Chủ lễ, thường là già làng – người có uy tín nhất cộng đồng, đọc lời khấn trời đất, cầu chúc mưa thuận gió hòa, dân làng khỏe mạnh, hoa trái mùa màng tốt tươi… Khấn Giàng xong, con trai, con gái nhảy múa vòng tròn theo nhịp cồng chiêng rộn rã, âm vang khắp núi rừng. Một người lớn tuổi được cử ra để mời bà con và khách uống rượu cần thể hiện lòng hiếu khách. Tâm điểm của lễ hội là các chàng trai trong buôn biểu diễn các màn võ truyền thống quanh cột Gưn buộc trâu, trong khi các cô gái nối thành vòng nhảy múa theo nhịp cồng chiêng. Sau một đêm nhảy múa, ca hát, buôn cử 5 người đại diện gồm 3 thầy cúng và 2 già làng làm lễ hiến sinh đọc thần chú, xin dâng cúng trâu cho thần linh và cầu nguyện những điều tốt đẹp, còn mọi người ngồi nói chuyện, uống rượu cần.
Sau khi kết thúc nhảy múa, họ bắt đầu đâm trâu. Khi con trâu đã tắt thở, thầy cúng mang chiếc nồi đồng nhỏ đến hứng huyết trâu hòa với rượu, bộ phận đạo kiếm tiếp tục xẻ thịt trâu và đem chia đều cho từng bếp trong buôn làng. Một phần thịt trâu sẽ được dành lại để uống rượu chung tại nhà rông. Thịt trâu cúng Giàng được bày riêng thành năm nhóm trên bàn thờ và được vẩy rượu tiết trâu. Buồng gan trâu được chia nhỏ cho trai làng ăn để tăng thêm sức mạnh.
Lễ đâm Trâu của người Bana cũng là dịp để con cháu ôn lại truyền thống hào hùng của dân tộc, giúp lớp trẻ hình dung các bước thực hiện lễ đâm trâu để lưu giữ truyền thống tổ tiên. Lễ hội cũng góp phần giữ gìn nét văn hóa dân gian của người Bana, làm phong phú thêm sắc thái văn hóa của dân tộc Việt Nam.
