Người sắp chết có những dấu hiệu gì báo trước?
Thật kỳ lạ, xưa nay đã ai chết hai lần đâu mà biết trước để rút kinh nghiệm, nhưng có những cụ cao tuổi có khả năng “tri thiên mệnh”, biết trước được ngày mất của mình, mặc dù ngày hôm trước vẫn mạnh khỏe. Thậm chí có người còn tính trước được giờ mất, đánh điện cho con cháu ở xa về. Trong trường hợp đó, gia đình phần nào đã chủ động chuẩn bị tang lễ, nhưng những trường hợp như vậy rất ít.
Đối với những người già yếu, có những dấu hiệu báo trước giờ hấp hối có thể quan sát được:
- Xem thần sắc: Chủ yếu xem hai đáy mắt còn tinh anh nữa không hay đã đục mờ.
- Sờ chân tay: Xem còn nóng hay đã lạnh, người sắp chết thường lạnh dần từ chân lên. Có người còn nhận biết mình đã chết đến đâu.
- Mạch rất trầm: Có khi người còn sống nhưng không bắt được mạch. Đối với người suy tim, sờ tưởng như tim đã ngừng đập, nhưng vì đập yếu nên không phát hiện được.
- Để một ít bông vào lỗ mũi: Nếu bông không còn động đậy tức là đã tắt thở.
Có người đau ốm lâu dài, bỗng nhiên khỏe lại và rất tỉnh táo – nhiều khi đó là dấu hiệu của ngọn đèn hết dầu loé sáng lên rồi tắt ngấm. Các cụ già thường bỏ ăn, hoặc rất muốn ăn nhưng ăn được rất ít trước khi mất.
Cũng có trường hợp, mệnh đã tuyệt nhưng có lẽ vì nuối con nuối cháu ở xa chưa gặp được, hoặc do được bồi bổ, sâm hồi dương với hy vọng có thể qua khỏi hoặc kéo thêm ít giờ để tránh ngày xấu như trùng tang, trùng phục… nên có thể kéo dài thêm chút ít.
Thân nhân hấp hối, người nhà cần làm gì?
- Dời người sắp mất sang phòng chính tẩm, đầu hướng về phía đông.
- Hỏi xem có dặn dò trăng trối gì không.
- Đặt thụy hiệu (tức tên hèm), rồi hỏi người đó có đồng ý không.
- Luôn luôn có người túc trực bên cạnh.
- Người có theo tôn giáo thì làm lễ cầu nguyện theo phép của từng tôn giáo.
- Chuẩn bị mọi thứ để tắm gội (làm lễ mộc dục) và khâm liệm (lễ nhập quan).
Sau khi thân nhân mất, gia đình cần làm những gì?
Chúng tôi chỉ nêu những việc cần làm đối với trường hợp già yếu, mất tại nhà theo phong tục cổ truyền. Trường hợp mất tại bệnh viện hoặc mất dọc đường, quán trọ, chết vì tai nạn, gươm súng, xe cộ, rắn độc, thủy hỏa tai… không đủ điều kiện để thực hiện toàn bộ thao tác và nghi lễ, vậy nên châm chước, tùy nghi vận dụng:
- Lễ mộc dục (tắm gội)
Lúc tắm gội cho người vừa mất thường để sẵn: một con dao nhỏ, một vuông vải (khăn), một cái lược, một cái thìa, một ít đất ở ông đầu rau, một nồi nước ngũ vị hương và một nồi nước nóng khác. Lúc tắm, vây màn cho kín, tang chủ quỳ xuống khóc; người hộ việc cũng quỳ rồi cáo từ rằng: “Nay xin tắm gội để sạch bụi trần, xong phục xuống ông.” Cha thì con trai vào tắm, mẹ thì con gái vào tắm.
Lấy vuông vải đắp vào nước ngũ vị, lau mặt, lau mình người vừa chết cho sạch rồi dùng lược chải tóc, lấy sợi vải buộc tóc, lấy khăn khác lau hai tay hai chân, lại lấy dao cắt móng tay móng chân, mặc quần áo cho chỉnh tề. Móng tay móng chân gói lại để vào trong quan tài: móng tay để trên, móng chân để dưới; dao, lược, thìa và nước ngũ vị đem đi chôn. Rước thi thể đặt lên giường.
- Sau lễ mộc dục, thời gian chưa nhập quan
Đắp chăn hoặc chiếu, buông màn, đặt một chiếc ghế con phía trên đầu, trên đó đặt một bát cơm úp, một quả trứng, dựng một đôi đũa trên bát cơm và thắp hương. Có địa phương còn có tục để thêm một con dao trên bụng (có lẽ để trừ tà ma hay “quỷ nhập tràng”).
- Lễ phạn hàm
Lễ này theo tục xưa là bỏ gạo và tiền vào miệng người đã khuất để tránh tà ma, ác quỷ đến cướp đoạt, tiễn vong linh đi đường xa được siêu thoát. Ngày nay, nhiều nơi đã bỏ lễ này, hoặc thay thế bằng cách may một cái túi, trong túi đựng một ít tiền, gạo và một vài đồ lặt vặt mà khi còn sống, người đó thường dùng đến.
Theo Thọ Mai gia lễ, lễ này được tiến hành như sau:
Lấy ít gạo nếp xát cho sạch, ba đồng tiền mài cho sáng (nhà giàu thì dùng vàng hoặc viên ngọc trai).
Tang chủ vào khóc quỳ, người chấp sự cũng quỳ, cáo từ rằng: “Nay xin phạn hàm, phục duy hâm nạp.” Người chấp sự lần lượt xướng: sơ phạn hàm, tái phạn hàm, tam phạn hàm. Tang chủ ba lần, mỗi lần xúc một ít gạo và một đồng tiền tra vào miệng bên phải, rồi đến bên trái, cuối cùng là vào giữa. Xong, bóp miệng lại, phủ mặt như cũ. - Lễ khâm liệm nhập quan
Các con vào, con trai đứng bên trái, con gái đứng bên phải. Người chấp sự xướng: tự lập (đứng gần vào), cử ai (khóc cả lên), quỳ. Chấp sự cũng quỳ mà cáo từ rằng: “Nay được giờ lành, xin rước nhập quan. Cẩn cáo.” Xong lại xướng: phú phục (lạy xuống), hưng (dậy), bình thân (đứng thẳng).
Sau đó, các con cháu tránh ra hai bên, người giúp việc quay vào, đều cầm tạ quan nâng lên để đưa người vào một cách êm ái, đặt cho chính giữa quan tài. Nếu có hở chỗ nào, cần lấy áo cũ của người mất để lót cho đầy đủ, rồi gấp dưới lên đầu trước, bên trái gấp trước, bên phải gấp sau, trên đầu gấp sau cùng, sơn nẹp đóng lại.
Cần lưu ý: những quần áo của người đang sống, hoặc quần áo từng mặc chung với người mất thì kiêng không được bó vào áo quan.
Đồ khâm liệm: Nhà giàu dùng nhiều vóc nhiễu, tơ, lụa; nhà thường dùng vải trắng may làm đại liệm (1 mảnh dọc, 5 mảnh ngang) hoặc tiểu liệm (1 mảnh dọc, 3 mảnh ngang). Ngày trước quy định rõ đại liệm hay tiểu liệm vì vải khổ nhỏ, ngày nay dùng vải khổ rộng, miễn kín chân, tay, đầu, gót là được.
Tục ta nhiều người tin theo thầy phù thủy, trong quan tài thường có mảnh ván đục sao Bắc Đẩu thất tinh. Trước khi nhập quan thường chọn giờ, tránh tuổi, rồi dùng bùa dán ở trong và ngoài quan tài. Có người cho rằng chết phải giờ xấu thì bó cỗ bài tổ tôm, quyển lịch hoặc tàu lá gồi để trấn áp ma quỷ.
Mọi việc xong thì sơn gắn quan tài cho kỹ càng, đặt ở chính giữa gian giữa. Nếu nhà còn người tôn hơn thì đặt sang gian cạnh.
