Lễ hội Lồng tồng (còn gọi là “Lễ xuống đồng”) là một trong những lễ hội quan trọng nhất vào dịp đầu năm, gắn liền với nền nông nghiệp trồng trọt, được tổ chức tại các bản làng để cầu cúng thần Nông – vị thần cai quản ruộng đồng, vườn tược, gia súc, và bảo vệ cuộc sống yên bình của làng bản. Lễ hội mang mục đích cầu mong mùa màng bội thu, gia súc sinh sôi, và một cuộc sống ấm no. Lễ hội Lồng tồng đã tồn tại từ rất lâu đời, truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác trong cộng đồng người Tày, Nùng ở các tỉnh miền núi phía Bắc và một số tỉnh Tây Bắc. Tại tỉnh Cao Bằng, lễ hội Lồng tồng của người Tày – Nùng diễn ra từ mùng 2 đến 30 tháng Giêng âm lịch (tùy theo từng địa phương) để mở màn cho mùa gieo trồng mới.
Hội được tổ chức ngoài trời, trên một thửa ruộng lớn gọi là “ruộng xuống đồng”, và chia thành hai phần:
Phần Lễ:
Bao gồm nghi lễ tạ ơn thiên địa, cầu thần Nông và thần Phục Hy phù hộ cho mưa thuận gió hòa, gia cầm sinh sôi, bản làng yên bình. Mâm lễ vật thường có: xôi nếp, thịt lợn, rượu trắng và các loại bánh truyền thống như: khẩu sli, khẩu slec, bánh khảo, bánh dày, chè lam… Trên thửa ruộng, đàn tế Thần Nông và các vị thần khác được dựng lên và trang hoàng kỹ lưỡng. Lễ hội bắt đầu khi tiếng chiêng, tiếng trống nổi lên, các bô lão và tráng đinh rước Thần Nông và Thành Hoàng từ đình ra ruộng, theo sau là các gia đình mang theo mâm lễ của mình. Sau khi người chủ lễ đọc bài mo cúng các chư thần, sẽ tuyên bố phá cỗ. Gia đình nào có mâm lễ thịnh soạn và mời được nhiều khách dự hội sẽ được coi là gặp nhiều may mắn trong năm mới.
Phần Hội:
Diễn ra sau màn phá cỗ và kéo dài đến đêm khuya. Các trò chơi dân gian đặc sắc như cướp còn, ném còn, kéo co, đánh quay, đánh yến, đánh đu, múa kỳ lân, múa sư tử, múa võ, múa giáo, bịt mắt bắt dê, hát giao duyên (hát lượn), thi sản vật địa phương, cờ tướng… đều thu hút sự tham gia đông đảo của người dân và du khách. Trong đó, ném còn là trò chơi hấp dẫn nhất. Người dân tin rằng, ai tung được quả còn ngũ sắc xuyên thủng hồng tâm sẽ đem lại sự thuận lợi cho làng bản trong năm đó. Các màn múa sư tử, kỳ lân sôi động cùng với tiếng trống giục giã càng làm tăng thêm không khí rộn ràng. Đặc biệt, những làn điệu hát Sli (của người Nùng) và hát Lượn (của người Tày) càng trở nên đặc sắc trong dịp lễ hội. Đêm đến, bên ánh lửa bập bùng, các màn hát đối đáp đậm đà bản sắc dân tộc càng làm nổi bật thêm nét độc đáo và hấp dẫn của lễ hội Lồng tồng.
