Khu lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh tại quê hương thuộc địa bàn xã Kim Liên và xã Nam Giang, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Khu di tích là nơi lưu giữ những di tích, di vật gắn liền với quê hương, gia đình, thời niên thiếu của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Hiện nay, Khu lưu niệm bao gồm hai cụm di tích chính, với 14 di tích thành phần:
- Cụm di tích tại quê nội – làng Sen, xã Kim Liên
- Nhà cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc: do nhân dân làng Sen xuất quỹ công để xây dựng, làm quà mừng dịp cụ đỗ Phó bảng khoa thi Hội năm 1901, gồm các hạng mục: nhà chính, nhà ngang, cổng, sân, vườn. Đặc biệt, trong nhà còn lưu giữ được nhiều hiện vật có giá trị như: hai bộ phản gỗ, chiếc giường, rương đựng lương thực, chiếc tủ đứng hai ngăn đựng đồ dùng, mâm bằng gỗ sơn đen…
- Nhà cụ Nguyễn Sinh Nhậm: là nơi cụ Nguyễn Sinh Sắc và gia đình đã sống trong một thời gian dài, gồm nhà chính, nhà ngang, vườn.
- Nhà thờ họ Nguyễn Sinh: được dựng trên mảnh đất hương hỏa của dòng họ, kết cấu bằng gỗ…
- Nhà cụ cử nhân Vương Thúc Quý: cụ Vương Thúc Quý là thầy giáo khai tâm của Bác. Di tích bao gồm nhà chính và nhà ngang.
- Lò rèn cô Điền: nơi Bác thường đến chơi lúc còn ở làng Sen. Đây là một ngôi nhà nhỏ, mái lá, ba mặt che phên…
- Giếng Cốc: là nơi lấy nước sinh hoạt của gia đình cụ Nguyễn Sinh Sắc. Giếng hình tròn, kè đá, có 18 bậc lên xuống bằng đá ong.
- Núi Chung: là nơi Bác và các bạn thường lên chăn trâu, thả diều, đánh trận giả, ngắm nhìn phong cảnh non nước, quê hương.
- Sân vận động làng Sen: là nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gặp gỡ và trò chuyện thân mật cùng bà con làng xóm trong hai lần về thăm quê (năm 1957, 1961).
- Đền làng Sen: là nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng làm việc với Đảng ủy và Ủy ban Hành chính xã Kim Liên năm 1961. Đền gồm nhà bái đường và hậu cung…
- Cụm di tích tại quê ngoại – làng Hoàng Trù, xã Kim Liên
- Nhà của gia đình Chủ tịch Hồ Chí Minh ở làng Chùa: là nơi cậu bé Nguyễn Sinh Cung (tên Bác lúc còn nhỏ) cất tiếng khóc chào đời. Nhà gồm ba gian, mái lá, xung quanh che phên…
- Nhà cụ Hoàng Xuân Đường (ông ngoại của Bác): là nơi chứng kiến tình cảm của ông, bà ngoại và gia đình dành cho Bác. Đây là một ngôi nhà tranh, phía trước và phía sau được che bằng phên nứa…
- Nhà thờ chi họ Hoàng Xuân: do ông Hoàng Xuân Đường dựng năm 1882, với kết cấu chủ yếu bằng gỗ, mái lợp ngói.
Ngoài hai cụm di tích trên, Khu lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Kim Liên còn có di tích Mộ bà Hoàng Thị Loan (thân mẫu của Bác) và Mộ cụ Hà Thị Hy (bà nội của Bác), thuộc xã Nam Giang.
- Mộ bà Hoàng Thị Loan: tọa lạc trên lưng chừng núi Động Tranh, trong dãy Đại Huệ. Mộ được ốp đá hoa cương, bên trên che mái dốc, phía trước sân dựng một tấm bia bằng đá đen, ghi lại tiểu sử và công lao của bà.
- Mộ cụ Hà Thị Hy: được ốp bằng đá granite màu nâu sẫm, sân lát đá đen, bốn cột quyết ở phía trước và phía sau gắn bốn búp sen sứ, màu đỏ thẫm, sát chân mộ đặt một lư hương bằng đá hoa cương màu trắng, phía trên dựng bia đá màu đen.
Nằm trong Khu di tích Kim Liên quê Bác Hồ, Khu trưng bày và nhà tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh được xây dựng từ năm 1970, là bảo tàng đầu tiên trong cả nước trưng bày tiểu sử của Bác. Sau khi hệ thống bảo tàng Hồ Chí Minh ra đời, việc trưng bày ở đây chuyển thành trưng bày bổ sung di tích với những giải pháp mỹ thuật sáng tạo nhằm tôn vinh các tài liệu, hiện vật, tạo được cảm xúc, hấp dẫn người xem. Toàn bộ phòng trưng bày tiểu sử của Bác trước đây được chuyển sang chủ đề: tình cảm của đồng bào, đồng chí trong nước và bạn bè quốc tế đối với Bác. Nhà tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh bổ sung thêm cho Khu di tích lịch sử Kim Liên hoàn thiện mô hình di tích – bảo tàng – tưởng niệm.
Hằng năm vào những ngày lễ, đặc biệt là dịp sinh nhật Bác, nhân dân từ khắp mọi miền đất nước lại về đây thăm Khu di tích để tưởng nhớ công ơn của Người và tham dự Lễ hội làng Sen. Ngày nay, Khu di tích còn là địa điểm tổ chức nhiều buổi sinh hoạt chính trị lớn, những nghi lễ của các cấp chính quyền, đoàn thể, đồng thời cũng là điểm tham quan du lịch hấp dẫn đối với du khách trong và ngoài nước, góp phần tuyên truyền, giáo dục truyền thống yêu nước và lòng tự hào dân tộc, đặc biệt là cho thế hệ trẻ.
Di tích lịch sử Khu lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Kim Liên, huyện Nam Đàn được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt theo Quyết định số 548/QĐ-TTg, ngày 10-5-2012 của Thủ tướng Chính phủ
