ĐÌNH HOÀ XÁ VÀ MINH NGỰ LÂU
Hoà Xá còn có tên là làng Tó. Minh Ngự Lâu có nghĩa là lầu Ngự Sáng. Di tích nằm giữa làng, bên bờ tả sông Nhuệ, thuộc thôn Tả Thanh Oai, xã Tả Thanh Oai, huyện Thanh Trì, Hà Nội.
Đình và Minh Ngự Lâu thờ Bà chúa Tó, còn gọi là Bà chúa Hến và Lê Đại Hành.
Bà chúa Hến (Đô Hồ phu nhân) hay cô gái làng Tó vốn là người rất giỏi mò cua, bắt hến khi xưa. Lê Đại Hành đã dừng chân tại Hoà Xá trên đường hành quân đánh quân Tống để lấy binh lương. Gặp người con gái làng Tó gánh gạo, vua đem lòng yêu mến. Sau chiến thắng, vua về lại Hoà Xá rồi mời nàng đến, phong làm quý phi, dân làng lấy làm vinh dự. Vua lại cấp ruộng đất, tiền của để lập cung điện ở nơi vườn cũ, gọi là “Đô Hồ phi cung”. Sau khi vua và bà quý phi mất, dân làng lập đình thờ bà, dựng lầu “Minh Ngự”, nhà cung phi thành miếu điện để thờ 2 người có công với nước, với làng.
Di tích còn lại mang dấu ấn thời Lê khang trang, quy mô bề thế. Kiến trúc còn giữ được phong cách cổ, nhiều mảng chạm khắc đầu bẩy, đầu dư, hoành phi, câu đối, cửa võng, cuốn thư, hạc thờ, tượng bà Đô Hồ, ngựa đá thời Lê, bia đá, thần phả sắc phong, hương án, khám thờ, 2 cỗ long ngai (rất đặc sắc), đôi vẹt, 2 cỗ kiệu bát cống, bát bửu, áo mũ, v.v… là những tác phẩm nghệ thuật đẹp.
Di tích đã được Bộ Văn hoá – Thông tin xếp hạng di tích lịch sử, kiến trúc, ngày 5.2.1994.
