Nhà tù Phú Quốc Hay Nhà lao Cây Dừa (Kiên Giang)

Nhà tù Phú Quốc (Trại giam tù binh chiến tranh Phú Quốc, hay Trại giam tù binh cộng sản Phú Quốc) là một trại giam nằm tại thị trấn An Thới ở cực nam đảo Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang. Trong chiến tranh Đông Dương, trại giam này có tên là nhà lao Cây Dừa.

Đây là trại giam tù binh trung tâm của toàn Việt Nam Cộng hòa, từng giam giữ hơn 32.000 tù binh (40.000 tù nhân nếu tính cả tù chính trị nhiều thời kỳ).

Trong chiến tranh Việt Nam, tù binh chiến tranh tại trại giam tù binh Phú Quốc đã phải chịu những hình phạt, tra tấn vô cùng dã man như: đóng đinh vào tay, chân, đầu; đốt dây kẽm cháy đỏ đâm vào da thịt, đục răng, trùm bao bố chế nước sôi hoặc đổ lửa than, ném vào chảo nước sôi, thiêu sống, chôn sống… Trong thời gian tồn tại không đầy sáu năm (từ tháng 6-1967 đến 3-1973), trại giam tù binh Phú Quốc có hơn 4.000 người chết, hàng chục ngàn người bị thương tật tàn phế.

Trại giam tù binh chiến tranh Phú Quốc có tất cả 12 khu (năm 1972) được đánh số từ khu 1 đến khu 12. Riêng khu 13, 14 được xây dựng thêm vào cuối năm 1972. Mỗi khu trại giam có khả năng chứa khoảng 3.000 tù nhân. Mỗi khu trại giam lại được chia làm nhiều phân khu. Thường thì có bốn phân khu. Một phân khu chứa được 950 tù binh. Riêng phân khu B2 dành riêng để giam giữ các sĩ quan. Tù binh có cấp bậc lớn nhất là Thượng tá. Trại giam tù binh chiến tranh Phú Quốc do ba tiểu đoàn quân cảnh (7, 8, 12) canh giữ.

Trong trại giam này, những cuộc đấu tranh gay go quyết liệt nhất vẫn là chống khủng bố, đàn áp, đánh đập, tra tấn, giết hại tù binh; chống chiêu hồi, chống lập trại “tân sinh hoạt”; tổ chức các cuộc vượt ngục. Những cuộc đấu tranh ấy ít nhiều đều có đổ máu, hơn 400 người vượt ngục ra chỉ về được đến căn cứ kháng chiến của huyện đảo Phú Quốc hơn 200 người. Hầu hết số tù binh này lại tiếp tục tham gia chiến đấu và công tác trên đảo và ở đất liền, đặc biệt có nhiều người đã góp phần cùng quân dân Phú Quốc đánh thắng kẻ thù.

Di tích lịch sử này có giá trị lịch sử to lớn, gắn liền với vận mệnh dân tộc trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, nơi thắp sáng lên chủ nghĩa anh hùng cách mạng với những người chiến sĩ cộng sản mưu trí, dũng cảm, kiên trung, bất khuất, sẵn sàng hy sinh tất cả cho Đảng, cho Tổ quốc và nhân dân, nơi giáo dục truyền thống cách mạng, lòng yêu nước, lòng tự hào dân tộc cho mọi người dân Việt Nam.

Tháng 3-2015, Thủ tướng Chính phủ ra quyết định công nhận Trại giam tù binh Phú Quốc là Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt.