Điều quan trọng nhất trong sự thờ phụng tổ tiên là ngày giỗ.
Vậy ngày giỗ là gì?
Ngày giỗ chính là ngày kỷ niệm ngày mất của người đã qua đời, còn được gọi là kỵ nhật. Sau khi người chết được an táng theo phong tục lễ nghi, dù người thân trở lại cuộc sống bình thường, nhưng đến ngày giỗ hàng năm, con cháu dù bận rộn vẫn phải nhớ để làm giỗ. Từ “làm giỗ” thường dùng thay cho “cúng giỗ”, vì chỉ những người theo tôn giáo và tin vào việc thờ cúng tổ tiên mới sử dụng từ “cúng”. Những người thân đã khuất được tổ chức giỗ mà không nhất thiết phải cúng.
Trong ngày giỗ, người ta thường làm cỗ bàn để mời họ hàng và bạn bè thân thích. Ở quê, ngày giỗ là dịp để chủ nhà mời lại những người đã từng mời mình đi ăn uống, gọi là trả nợ miệng. Giỗ có thể làm lớn hoặc nhỏ, tùy thuộc vào hoàn cảnh gia đình, số lượng con cháu, và mối quan hệ giữa người sống và người đã mất. Giỗ cha mẹ, ông bà thường được tổ chức lớn, còn giỗ anh em, chú bác và các vị cao tằng tổ khảo, tỷ, thường chỉ là cơm canh cúng đơn sơ.
Có những ngày giỗ đơn giản, gọi là giỗ mọn, không mời bạn bè hay họ hàng, chỉ cúng trong nhà và cùng nhau ăn uống.
Tóm lại, giỗ là ngày kỷ niệm người mất qua đời với cỗ bàn và lễ cúng tùy thuộc vào gia đình. Trong ngày giỗ có sự phân biệt giữa giỗ đầu, giỗ hết (đại tường), và các ngày kỵ nhật sau này, gọi là cát kỵ.
Ngày Giỗ Đầu (Tiểu Tường)
Giỗ đầu, hay còn gọi là tiểu tường, là ngày kỷ niệm tròn một năm sau khi người thân qua đời. Ngày này thường được tổ chức lớn bởi nỗi đau vẫn còn mới mẻ trong lòng con cháu. Trong lễ giỗ tiểu tường, con cháu thường mặc tang phục như ngày đưa ma để thể hiện nỗi nhớ thương chưa nguôi.
Những gia đình khá giả thường mời phường kèn thổi kèn thờ từ lễ tiên thường (ngày trước giỗ) cho đến hết ngày giỗ. Con cháu mặc lại áo tang, đội mũ gai, cầm gậy để lễ và đáp lễ khách khứa đến ăn giỗ trước bàn thờ tổ tiên.
Ngoài lễ cúng, trong dịp này, người sống thường chuẩn bị đầy đủ đồ dùng cho người đã khuất như quần áo, giường màn, bát đĩa, và thậm chí là xe cộ, thuyền bè. Họ tin rằng ở cõi âm, người khuất cũng cần những vật dụng giống như người sống.
Ngày Giỗ Hết (Đại Tường)
Giỗ hết, hay còn gọi là đại tường, là ngày giỗ tròn hai năm sau khi người thân qua đời. Đây là lần cuối cùng con cháu mặc tang phục. Lễ đại tường thường được tổ chức long trọng, đặc biệt là trong các gia đình khá giả, với cỗ bàn linh đình để con cháu thể hiện lòng hiếu thảo.
Ngày đại tường đánh dấu sự kết thúc của thời gian để tang. Sau lễ này, con cháu sẽ làm lễ trừ phục, tức là bỏ tang, để trở lại cuộc sống bình thường. Lễ trừ phục diễn ra sau khi chọn một ngày tốt, và sau đó, người vợ mới được tham gia vào các hoạt động vui vẻ, tắm gội, và sinh hoạt xã hội.
Ngày Giỗ Thường (Cát Kỵ)
Kể từ năm thứ ba trở đi, ngày giỗ trở thành ngày giỗ thường, còn gọi là cát kỵ. Ngày này được gọi là ngày giỗ lành vì sau hai năm với tiểu tường và đại tường, người khuất đã được cát táng, nghĩa là hài cốt được bốc lên và táng ở một nơi khác.
Trong những ngày giỗ thường, lễ cúng đơn giản hơn, không còn tiếng khóc hay tiếng kèn như trong những ngày giỗ đầu hay giỗ hết.
Ngày Tiên Thường
Ngày tiên thường là ngày trước ngày giỗ, còn gọi là cáo giỗ. Trong ngày này, con cháu báo cáo với Thổ công về việc tổ chức giỗ ngày hôm sau, đồng thời mời hương hồn người khuất về dự lễ giỗ. Những ngày giỗ lớn như giỗ cha mẹ, ông bà thường có tiên thường, còn các ngày giỗ mọn thì không.
Trong ngày tiên thường, bàn thờ được dọn dẹp sạch sẽ để chuẩn bị cho ngày giỗ. Con cháu thường mang lễ đến nhà trưởng tộc và giúp gia đình chuẩn bị cỗ bàn, lễ vật cho ngày giỗ chính.
