Đền Mẫu Âu Cơ là nơi thờ Mẹ Âu Cơ, được xây dựng từ thời Hậu Lê, nằm trên địa phận xã Hiền Lương, huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ ngày nay.
Hằng năm, không chỉ người dân trong vùng mà cả du khách thập phương từ nhiều nơi khác cùng hội tụ về đây vui đón Lễ hội đền Mẫu Âu Cơ vào các ngày mùng 7 tháng Giêng là ngày “Tiên giáng”, ngày 11, 12 tháng Hai, ngày 12 tháng Ba, ngày 13 tháng Tám, và ngày “Tiên thăng” 25 tháng Chạp âm lịch. Đặc biệt, mùng 7 tháng Giêng là ngày lễ chính và do trùng vào dịp đầu năm, vừa đón Tết Nguyên đán, nên rất đông vui, nhộn nhịp.
Từ sáng sớm mùng 7 tháng Giêng, trên sân đình xã Hiền Lương, cờ xí đã phấp phới, trống chiêng rộn rã, dân làng tề tựu đông đủ với những bộ quần áo rực rỡ đủ màu. Lễ hội mở đầu bằng lễ tế Thành Hoàng ở đình, thành viên đội tế này đều là nam giới, sau đó là lễ rước kiệu từ đình Đức Ông vào đền Mẫu Âu Cơ. Trong tiếng trống, tiếng chiêng, bát âm, sáo nhị… cỗ kiệu bát cống sơn son thếp vàng được tám cô gái mặc đồng phục khiêng nhẹ nhàng, uyển chuyển theo nhịp trống. Đi đầu đám rước là những lá cờ thần, sau kiệu là những vị chức sắc bô lão, cuối cùng là dân làng và cả du khách thập phương, ai cũng hân hoan, cười nói vui vẻ.
Đúng giờ Thìn (từ 7-9 giờ), đám rước vào đến sân đền. Lễ dâng hương và đồ thờ cúng lên Mẫu Âu Cơ bắt đầu ngay sau đó. Lễ vật dâng Mẫu bao gồm: cỗ chay, ngũ quả, tiên giấy ngũ sắc,… Sau lễ dâng hương là màn tế của đội tế nữ. Đội tế nữ gồm 12 cô gái thanh tân có nhan sắc và học vấn, mặc áo dài đủ màu sắc, đầu đội khăn kim tuyến, chân đi hài thêu, thắt lưng lụa và tế theo nghi lễ truyền thống, trở thành tâm điểm thu hút chú ý của mọi người. Trong đội tế nữ, riêng chủ tế bận trang phục toàn màu đỏ. Sau khi tế nữ xong, nhân dân địa phương và khách thập phương nô nức đến lễ Mẫu Âu Cơ; dâng hương, dâng sớ, cầu sức khỏe, tài lộc, may mắn… Phần rước kiệu và tế nữ này nhằm tôn vinh giá trị văn hóa của địa phương, cũng là cách tỏ lòng tôn kính, hướng về tổ tiên của nhân dân cả nước.
Phần Hội của Lễ hội diễn ra ở đền Mẫu với các trò chơi dân gian, hát Xoan, thi đấu thể thao; kết hợp với liên hoan văn nghệ quần chúng ca ngợi Đảng, Bác Hồ, ca ngợi quê hương đất nước, truyền thống lao động của nhân dân địa phương.
Lễ hội diễn ra trong ba ngày liên tục từ mùng 7 đến mùng 9 tháng Giêng. Ngày thứ ba, sau khi màn tế nữ kết thúc, kiệu sẽ được rước trả lại từ đền về đình để kết thúc lễ hội chào mừng “Tiên giáng”.
Đền Mẫu Âu Cơ là một di tích lịch sử văn hóa lâu đời, một di sản quý báu của cả nước, có ý nghĩa giáo dục truyền thống lịch sử, truyền thống văn hóa dân tộc cho lớp lớp con cháu muôn đời. Chính vì thế, vào dịp các ngày lễ hội, đặc biệt vào những ngày đầu năm, đến với Tổ Mẫu Âu Cơ đã trở thành tập quán, nét đẹp văn hóa của các thế hệ người Việt Nam.
