Lễ hội Gầu Tào là một sự kiện văn hóa đặc sắc của đồng bào dân tộc Mông ở tỉnh Hà Giang, diễn ra vào mùa xuân hoặc trong những dịp nông nhàn. Đây là lễ hội do một gia đình hoặc một làng tổ chức, thường được tổ chức trên một bãi đất rộng, bao quanh làng hoặc trên những nương ngô đã thu hoạch xong. Với sự hiện diện của cả cộng đồng, lễ hội không chỉ là dịp để mọi người gặp gỡ, giao lưu mà còn là cơ hội để tôn vinh những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.
Lễ hội Gầu Tào bao gồm hai phần chính: phần Lễ và phần Hội.
Phần Lễ được mở đầu bằng nghi lễ “dựng cây nêu”, một hoạt động mang tính biểu tượng sâu sắc. Cây nêu không chỉ thông báo sự bắt đầu của lễ hội mà còn thể hiện sức sống mãnh liệt, trường tồn của làng bản người Mông trên vùng cao nguyên đá. Cây nêu thường được trang trí bắt mắt, thể hiện sự chuẩn bị chu đáo của cộng đồng. Sau nghi thức dựng cây nêu, bản làng sẽ chuẩn bị một mâm lễ vật truyền thống, bao gồm 1 con lợn, 1 đĩa xôi, 1 chai rượu, 4 chiếc bát con, 4 chiếc chén và 4 chiếc thìa. Những lễ vật này sẽ được đặt bên dưới để cúng thần linh, tổ tiên và trời đất, nhằm cầu mong cho một năm mới thuận lợi, mùa màng bội thu.
Phần Hội sẽ diễn ra sau khi phần Lễ kết thúc, mang đến cho người tham gia nhiều trò chơi dân gian vui tươi, hấp dẫn. Những trò chơi này bao gồm: đánh yến, đấu võ, bắn nỏ và nhiều hoạt động nghệ thuật như múa khèn, thổi sáo, thi hát đối đáp. Những tiết mục này không chỉ mang tính giải trí mà còn thể hiện tài năng, bản sắc văn hóa riêng biệt của người Mông. Ban đầu, lễ hội Gầu Tào được tổ chức với mục đích tạ ơn, chúc tụng con đàn cháu đống, mang màu sắc tôn giáo, nhưng ngày nay, nó đã trở thành sân chơi bổ ích, nơi nam nữ thanh niên Mông có thể giao lưu, trổ tài và tìm kiếm cơ hội kết nối tình cảm.
Lễ hội Gầu Tào không chỉ là một sự kiện văn hóa quan trọng mà còn là một kênh văn hóa hữu hiệu góp phần gắn kết cộng đồng dân tộc thiểu số ở phía Bắc. Thông qua lễ hội, đời sống tinh thần và văn hóa của người Mông trở nên sinh động và đa dạng hơn. Lễ hội Gầu Tào không chỉ giúp bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống mà còn tạo ra sự gắn kết chặt chẽ giữa các thế hệ trong cộng đồng, từ đó tạo nên sức mạnh và sự phát triển bền vững cho vùng đất Hà Giang.
