Có một loại hình cổ vật bằng gỗ chạm sơn son thếp vàng vẫn tồn tại trong nhiều di tích đình, chùa, đền, miếu trên khắp nước ta. Tuy kích thước nhỏ nhưng đó là những hiện vật độc lập, đóng vai trò quan trọng trong các nghi lễ trên những dịp đại lễ, chẳng hạn như lễ cúng Thành hoàng trong đình làng. Loại hình này được gọi là giá văn tế, nơi đặt bản văn do người chủ tế đọc trong các đại khánh tiết trước Thành hoàng làng. Sau khi văn tế được đọc xong, bản văn sẽ mang đi “hóa”, từ đó sinh ra câu ngạn ngữ: “Khôn văn tế, dại văn bia”. Cũng vì lý do này, việc soạn thảo văn bia thường yêu cầu sự cân nhắc, sáng suảt từng câu chữ.
Mọi giá văn tế tuy nhỏ nhưng được chế tác tinh xảo với kỹ thuật chạm khắc sơn son thếp vàng, là những tác phẩm gỗ chạm đẹp mắt. Tuy nhiên, do kích thước nhỏ và đồ trang trí tinh xảo, các giá văn tế này thường dễ bị thất thóat tại các di tích. Vì vậy, việc bảo vệ và bảo quản chúng trở thành nhu cầu cấp thiết. Bài viết này xin giới thiệu một số giá văn tế bằng gỗ chạm sơn son thếp vàng thuộc thời Lê – Nguyễn.
Giá văn tế là một hiện vật có vị trí quan trọng trong nghi thức tế lễ của văn hóa làng xã Việt Nam. Trải qua hàng trăm năm từ thời Lê đến Nguyễn, hình thức của giá văn tế hầu như không thay đổi, phản ánh sự bền vững trong truyền thống và nghệ thuật chế tác. Mỗi giá văn đều có cấu tạo là một phiến gỗ hình chữ nhật với hai phía trên cắt vát, khung diềm bao quanh, và chân đế là tượng nghê trong tư thế bốn chân quỳ.
Phần mặt trước của giá văn luôn lấy hình rồng làm đề tài chạm nổi, vừa thể hiện yếu tố linh thiêng, vừa phản ánh đặc trưng niên đại qua phong cách khắc họa rồng. Các giá văn tế từ thời Lê đến Nguyễn đều được chế tác bằng kỹ thuật chạm khắc sơn son thếp vàng tinh xảo, tạo nên những tác phẩm nghệ thuật đặc sắc và độc bản.
